سلام نام خداست
عِلَلُ الشَّرائِع، کتابی به زبان عربى، تألیف شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ ق) فقیه برجسته و راوی شیعی قرن چهارم هجرى قمری است. علل الشرائع، مشتمل بر روایاتى از رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) است که موضوع آنها علت و فلسفه برخى از احکام شرعی و عقیدتى است، مانند عللِ وضع اسامى اشیا و اشخاص، عوامل حوادث و وقایع، علل گرایش به عقاید و اعمال و چگونگى خلق حیوانات. شیخ صدوق در این کتاب، به علت برخى از کارهاى پیامبران، پیامبر اسلام(ص) و ائمه معصومین(ع) نیز اشاره کرده است.
این کتاب در ۶۴۷ باب تنظیم شده و در دو جلد منتشر شده است. از آنجا که مطالب این کتاب برای عموم مردم جالب توجه است، تاکنون چند ترجمه نیز از آن منتشر شده است. وحید بهبهانی از عالمان شیعه در علم اصول بر این کتاب انتقادهایی دارد.
لینک دانلود در ادامه مطلب
درباره مؤلف
محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (۳۰۵ ـ۳۸۱ق) مشهور به شیخ صدوق، از بزرگ‌ترین علمای قرن چهارم هجری قمری است که در ری مدفون است. وی بزرگ‌ترین محدّث و فقیه مکتب حدیثی قم بود و حدود ۳۰۰ اثر علمی تألیف کرد که امروزه بسیاری از آنها مفقود شده است. کتاب من لایحضره الفقیه ـ از کتب اربعهٔ شیعه ـ اثر اوست.
نام کتاب
بنابر آنچه شهرت یافته نام کتاب، «علل الشرایع» است که در برخی موارد نیز از آن تعبیر به «العلل» شده است؛ اما در برخی کتاب‌ها از آن با نام «علل الشرایع و الاحکام» یاد شده است. [۱] [۲]
روش تألیف
شیخ صدوق در باب‌بندی کتاب به صورت موضوع‌محور پیش رفته و در برخی موارد در توضیح روایات پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع)، نظرات خویش را با تعابیر «قال مصنف هذا الکتاب»، «قال مؤلف هذا الکتاب» و. . . بیان کرده است. مؤلف سخنان خویش را به آیات قرآن کریم، روایات معصومین(ع)، وقایع تاریخی، سخنان علما و استدلالات عقلی مستند می‌کند.
شیخ صدوق در برخی موارد در بیان احادیث، به توضیح معنای الفاظ حدیث، بیان مصداق حدیث، عدم پذیرش محتوای حدیث، جمع میان اخبار مختلف نیز پرداخته است. [۳]
ساختار کتاب
علل الشرایع، در دو جلد تنظیم شده است که دارای ۱۹۰۷ حدیث و ۶۴۷ باب است. جلد اول، داراى ۲۶۲ باب و جلد دوم، شامل ۳۸۵ باب مى باشد و هر باب به صورت «باب العلة» نامیده می‌شود. اولین باب آن با عنوان «العلة التی من أجل‌ها سمیت السماء سماء و الدنیا دنیا و الآخرة الآخرة و. . . » آغاز و آخرین باب نیز باب «نوادر العلل» نامیده می‌شود.
چگونگى آغاز نسل حضرت آدم (ع)؛ علت ورود حضرت علی (ع) به شورای خلافت؛ دلیل بلند خواندن نماز صبح؛ بیان علت زکات؛ اینکه چرا وصیت فقط در یک سوم اموال صحیح است؛ علت نامگذارى پزشک به طبیب؛ سرّ حرمت گوشت حیوانات وحشى؛ علت وجوب نماز؛ علت جواز جمع بین نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا؛ علت برترى پیامبران و اولیاء نسبت به فرشتگان؛ علت احتیاج ما به پیامبر و امام؛ علت حرمت شکار در روز شنبه بر یهودیان؛ علت شبانه و مخفیانه دفن شدن حضرت فاطمه زهرا (س) و. . . از دیگر علل یاد شده در کتاب هستند.
در جلد اول، اولین باب، در مورد علت نامگذارى سماء، دنیا، آخرت، آدم، حواء، درهم و دینار به این نامها بوده و آخرین باب، در باره علت پیدایش عذاب قبر است.
در جلد دوم، اولین باب، در باره علل وضو و اذان و نماز و آخرین باب، باب نوادر العلل است. [۴] [۵]
جایگاه و اعتبار کتاب
این کتاب با توجه به موضوع «علل و اسباب پدیده‌ها و احکام شرعی» از زمان نگارش خود مورد توجه عالمان بوده است و کسانی مانند قاضی نعمان مغربی در شرح الاخبار،[۶] علامه مجلسی در بحار،[۷] شیخ حر عاملی در وسائل الشیعة [۸] و. . . از آن استفاده و بدان استناد نموده‌اند.
این کتاب از سوی برخی اصولیون مانند وحید بهبهانی - از این جهت که شیخ صدوق، تنها در صدد گردآوری و نقل روایات علل بوده - مورد نقد و تأمل قرار گرفته است. [۹]
پژوهش‌های پیرامون کتاب
این کتاب، توسط شیخ ابراهیم بن علی کفعمی با نام «اختصار علل الشرائع» [۱۰] و به وسیله شیخ شرف الدین یحیی بحرانی با نام «تلخیص علل الشرائع» [۱۱] خلاصه شده و توسط شیخ محمد تقی آقا نجفی اصفهانی به فارسى ترجمه گردیده است. [۱۲] کسانی نیز مانند شیخ شرف الدین یحیى بن عز الدین حسین بن عثیرة بن ناصر بحرانی به تجدید اسانید کتاب علل پرداخته‌اند. [۱۳]
علل الشرایع توسط برخی از مترجمان معاصر نیز به فارسی برگردانده شده است.
نسخه‌های کتاب
نسخه کتابخانه ملک تهران
نسخه کتابخانه وزیری یزد
نسخه کتابخانه ملی تهران. [۱۴]
چاپ کتاب
علل الشرایع سه بار در ایران به سال‌های ۱۲۸۹ ق، ۱۳۱۱ ق، ۱۳۷۸ ق به زیور طبع آراسته شد. [۱۵] این کتاب در سال ۱۳۸۵ ق با تصحیح و تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم در نجف به چاپ رسید.
نگاهى به ترجمه
در اغلب ترجمه‌هایى که از متون ارائه مى‌گردد، مترجم سعى مى‌کند که مقصود و مرام صاحب اثر را به زبان دیگر و در قالب دیگر به مخاطب انتقال دهد. و هرچه رابطه معنایى که خواننده با ترجمه برقرار مى‌کند قوى‌تر باشد حکایت از ترجمه خوب است زیرا ترجمه خوب ترجمه‌اى است که خواننده آن نوشته در زمان خود همان چیزى را بفهمد که خواننده معاصر با مؤلف از متن وى برداشت مى‌کرده است. و اینچنین ترجمه‌اى باید داراى دو ویژگى اساسى باشد:1) دقّت در برگردان عبارت متن اصلى (مبداء) به زبان دیگر (مقصد) و رعایت دقیق امانت 2) روان و سلیس بودن متن مقصد. و این مهم با روش و سبک ترجمه تحت اللفظى سازگار نیست زیرا در این سبک نگارش، سیستم جمله‌بندى و ساختار نحوى زبان مقصد رعایت نشده و فقط تبدیل کلمات به مرادف آن در زبان مقصد مدّنظر بوده است و این نوع ترجمه غالبا موجب اشتباه و خیانت در امانت مى‌شود. علاوه بر اینکه معادل یا بى‌صرف بدون توجه به ترکیب نحوى و ساختار جمله‌اى موجب نارسایى کلام مى‌شود. براى همین مترجم این اثر به ترجمه معنایى(محتوایى) روى آورده است در این روش ترجمه، مترجم ضمن انتقال دقیق پیام و محتواى متن اصلى به زبان دیگر(مقصد)، زبان معیار و ساختارهاى الگوهاى بیانى زبان مقصد مورد توجه است ازاین‌رو از پاى‌بندى مترجم به ساختارهاى زبان مبدا کاسته مى‌شود و به اصطلاح بوى ترجمه کمتر به مشام مى‌رسد. براى نمونه باب 6ص 40: قال امیرالمؤمنین على بن ابى طالب(ع): انّ الله عزّ و جلّ رکب فى الملائکة عقلا بلا شهوة، و رکب فى البهائم شهوة بلا عقل، و رکب فى بنى آدم کلیهما، فمن غلب عقله شهوته فهو خیر من الملائکة و من غلبت عقله فهو شر من البهائم. «امیرالمؤمنین على بن ابى طالب(ع) فرمودند:خداوند عزّ و جلّ در فرشتگان عقل را بدون شهوت و در چهارپایان شهوت را بدون عقل و در فرزندان آدم هر دو را قرار داد، حال کسى که عقلش بر شهوتش غالب گردد به یقین از فرشتگان بهتر بوده و آن‌که شهوتش بر عقلش غالب شود حتما از چهارپایان بدتر مى‌باشد.»
و به نظر مى‌رسد که ترجمه حاضر در این زمینه توفیق نسبى پیدا کرده است گرچه در مواردى هم مترجم عبارات عربى را با عنایت به قواعد عربى ترجمه نموده است. حال به برخى از مزایاى این ترجمه در دو حوزه شکلى و معنایى اشاره مى‌شود. در حوزه شکلى:اعراب‌گذارى متن اصلى، آوردن متن عربى و فارسى در مقابل هم که این امر تطبیق متن عربى و فارسى را براى خواننده تسهیل نموده، انتخاب قلم متناسب که خواندن آن را کاملا آسان کرده است، ارائه فهرست مطالب بطور مفصل در آغاز هر مجلد و عنوان‌بندى مستقیم متن بر اساس فهرست مطالب و درج در بالاى صفحات تا خواننده از عنوان کلى بحث آگاه باشد.
در حوزه معنایى:دقت در انتقال محتواى مبداء به مقصد، آوردن مطالب اضافى و شروح مفید و مختصر در پاورقى که به فهم بیشتر روایات براى خواننده کمک شایانى نموده است، بهره‌گیرى از سبک و قلم بسیار روان و قابل فهم.
براى یک ترجمه خوب علاوه بر آنچه ذکر شد بایسته‌هاى دیگرى لازم است که اگر ترجمه حاضر فاقد آنها مى‌باشد. مترجم از نسخه‌هاى خطى‌و مورد اعتماد خویش در مقدمه اشاره‌اى نداشته است، ایشان نام کتابهاى مورد استفاده خویش را چنانکه مرسوم اهل ترجمه است نیاورده و یادى از ترجمه‌هاى سابق این اثر ننموده و وجه تمایز ترجمه خویش با ترجمه‌هاى سابق را هم یادآور نشده و دیگر اینکه مترجمان و محققان معمولا پس از اتمام کار در مقدمه کتاب به نحوه تحقیق، شیوه ترجمه، معرفى کتاب و مؤلف آن مى‌پردازند که ترجمه فاقد این مقدّمه مفصل مى‌باشد و فقط داراى یک مقدمه مختصر مى‌باشد که براى خواننده زیاد مورد استفاده نمى‌باشد.
نسخه‌شناسى
نسخه حاضر توسط انتشارات مؤمنین به سال 1380 و با عنوان چاپ اول با شابک 8-27-6815-964 در دو مجلد چاپ و به بازار عرضه گردیده شده است.
1. تهرانی، الذریعه، ج ۱۵، ص ۳۱۳.
2. زرکلی، الاعلام، ج ۶، ص ۲۷۴.
3. مجید معارف، علل الشرایع اثری وزین در مجموعه آثار شیخ صدوق، ۱۳۹۱ش.
4. مجید معارف، علل الشرایع اثری وزین در مجموعه آثار شیخ صدوق، ۱۳۹۱ش.
5. صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، فهرست کتاب.
6. مغربی، شرح الاخبار، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۵۵۰.
7. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱، ص ۶.
8. حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۷.
9. وحید بهبهانی، الرسائل الفقهیة، ۱۴۱۹ق، ص۱۹۳.
10. تهرانی، الذریعه، ج۱، ص۳۵۶.
11. تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۴۲۴.
12. تهرانی، الذریعه، ج۱۵، ص۳۱۳.
13. امین، اعیان الشیعة، ۱۴۲۱ق، ج۶، ص۹۴.
14. مجید معارف، علل الشرایع اثری وزین در مجموعه آثار شیخ صدوق، ۱۳۹۱ش.
15. مجید معارف، علل الشرایع اثری وزین در مجموعه آثار شیخ صدوق، ۱۳۹۱ش.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.